Dərinin göbələk xəstəliyi

Ən çox yayılmış dəri xəstəliklərindən biri olan dərinin göbələk xəstəliyi yoluxucu xəstəliklər sırasındadır. Bədənin bir çox yerində yarana bilən göbələk xəstəliyi zamanla müxtəlif yerlərə yayıla bilir. Dəridə qaşınma, qızartı, qabıqlanma və iltihaba səbəb ola bilən göbələk eyni maddələrdən istifadə etməklə başqalarına da keçə bilər.

Dərinin göbələk xəstəliyi nədir?

Yoluxucu xəstəlik olan dərinin göbələk xəstəliyi dəridə qızartı, qaşınma, iltihab və şişlik yaradan təkhüceyrəli göbələklər tərəfindən törədilir. Müxtəlif növ göbələklər bu simptomların bədənin müxtəlif yerlərində görünməsinə səbəb ola bilər. İnfeksiya, əllər, ayaqlar, üz, bədən və baş dərisi kimi bölgələrdə dəri üzərində çoxalan göbələk növləri nəticəsində meydana gəlir. Dərinin göbələk xəstəlikləri ən çox ayaq, dırnaq, qasıq, vajina, saç və dəridə baş verir. Ancaq nadir hallarda dil və limfa düyünlərini də təsir edə bilər.

Dərinin göbələk xəstəliyi yoluxucudurmu?

Göbələk birbaşa dəri təması və ya əşyaların paylaşılması ilə ötürülə bilən bir xəstəlikdir. Xüsusilə bəzi göbələk növləri yüksək yoluxuculuq qabiliyyətinə görə insanların sıx olduğu mühitlərdə birdən çox insana təsir edərək epidemiyaya çevrilə bilir. Ayaqqabı, başmaq, dəsmal, salfet, çarşaf və yorğan örtükləri, paltar, corab kimi əşyalar, həmçinin hovuz, sauna, hamam, otel kimi ümumi yerlərdə sürətlə yayıla bilir. Göbələk torpaq vasitəsilə də ötürülə bilər. Bağlar, çimərliklər və tarlalar kimi çirkli yerlərdə təmas yolu ilə də insandan insana keçə bilər. Bu xüsusiyyətə malik göbələk növləri heyvanların dərisində tük tökülməsi kimi özünü göstərir. Müalicə edilməzsə, insanlara da keçə bilər.

Xəstəliyin növləri hansılardır?

Dərinin göbələk xəstəliyi təsir sahəsinə və əlamətlərinə görə müxtəlif növlərə bölünür: 

Dırnaq göbələyi (Onikomikoz) Ən çox ayaq dırnaqlarında müşahidə olunan onikomikoz əlamətləri dırnaqlarda görünür. Dırnaq ucundan başlayaraq daha geniş sahəyə yayıla bilən göbələk dırnağın qalınlaşmasına və rənginin dəyişməsinə səbəb olur. Ağ və ya sarı rəngdə özünü göstərən dırnaq göbələyi asimmetrik bir forma malikdir. Dırnaqların tez qırılmasına və deformasiyaya uğramasına səbəb olur. Adətən ayaq baş barmağında görünən dırnaq göbələyi zamanla digər dırnaqlara və əllərə yayıla bilən və ilk başlarda heç bir əlamət göstərməyən dırnaq göbələyi gələcəkdə ağrılara səbəb ola bilər və fərdlərin hərəkətliliyini məhdudlaşdıra bilər. Xüsusilə gün ərzində qapalı ayaqqabıların uzun müddət istifadəsi ilə simptomların şiddəti arta bilər. Ümumiyyətlə iltihablı, qaşıntılı və qabıqlı dəri ilə xarakterizə olunur. Ayağın altındakı qurutma, qalınlaşma və çatlama; 4-cü və 5-ci barmaqlarda nəmli görünüşə səbəb olur. 

Qasıq göbələyi (Tinea Cruris) Kişilərdə görülən qasıq göbələyi bu nahiyədə qaşınma, qızartı və yanma hissi yaradır. Qasıq nahiyəsini birtərəfli və ya ikitərəfli təsir edən göbələk bəzi hallarda cinsiyyət orqanına da yayıla bilər. 

Vaginal göbələk (kandidoz) Vaginal göbələk qadınlarda çox yayılmış bir infeksiyadır. Normal olaraq vajina və vulvada olan faydalı göbələklərin və bakteriyaların dəyişməsi nəticəsində, qadınların gündəlik həyatını mənfi təsir edir. Adətən dairəvi qırmızı ləkələr şəklində özünü göstərir. Başlanğıcda kiçik bir sahədə görünən bu halqalar getdikcə böyüyə və iltihablana bilər. 

Saç göbələyi (Tinea Capitis) baş dərisində görünən bir göbələk növüdür. Saç göbələyi saçlara olduğu kimi baş dərisinə də təsir edir. Saçların böyüməsini maneə törədir və ya baş dərisinin bəzi nahiyələrində saç tökülməsinə səbəb olur. Ölçüsü müxtəlif olsa da, ümumiyyətlə dairəvi sahədə yayılır. Bu nahiyələrdə qızartı, qaşınma, iltihab, kəpək, qırıq saçlar və dəri tökülmələri baş verə bilər.

Kimlər risk altındadır?

  • Həddindən artıq tərləmə problemi olanlar, 
  • Duşdan sonra bədənlərini nəmli tərk edənlər, 
  • Ayaqqabı və dəsmal kimi əşyaları başqaları ilə paylaşanlar, 
  • QİÇS kimi yoluxucu xəstəlikləri olanlar, 
  • Yetkinlik yaşına çatmamış uşaqlar, 
  • Piylənmə və ya diabet xəstələri, 
  • Hamilə qadınlar, 
  • İmmunitet sistemi və bədən müqaviməti aşağı olan insanlar, 
  • Əlləri daim nəm olan şəxslər, göbələk xəstəliklərinə daha çox meyllidirlər.

Dərinin göbələk xəstəliyinin səbəbləri

  • Həddindən artıq rütubətli və isti yerlərdə olmaq, 
  • Həddindən artıq tərləmə, 
  • Dar paltarlar geyinmək,
  • Dəsmal, salfet kimi paltar və aksesuarları paylaşmaq, 
  • İnfeksiyalı heyvanlarla təmasda, 
  • Dərini kifayət qədər quru tutmamaq,
  • Müəyyən dərmanlardan istifadə etmək, 
  • Piylənmə, 
  • Qadınlarda hamiləlik, 
  • Gigiyena qaydalarına diqqət etməməkdə.

Göbələk növləri isti və rütubətli havada asan çoxalırlar. Buna görə də göbələk xəstəliyinə daha çox yay aylarında rast gəlinir.

Simptomları nələrdir?

Göbələk xəstələrində görülən ümumi simptomlardan bəziləri aşağıdakılardır: 

  • Dəridə halqavari qızartı və şişkinlik 
  • Dərinin rəngindən fərqlənən çəhrayı, qırmızı və ya qəhvəyi kimi lezyonlar
  • Dəridə iltihab 
  • Üzərində qabıqlanma və qabarma
  • Davamlı qaşınma hissi 


Bu əlamətlərə əlavə olaraq, göbələklərin təsir zonası vəziyyətdən asılı olaraq müxtəlif simptomlar da müşahidə oluna bilər. Dırnaq göbələkləri dırnaqda rəng dəyişikliyinə və deformasiyaya səbəb olur. Vaginal göbələk halında qaşınma, qızartı və dəri tökülməsinə əlavə olaraq, bədəndəki səthi göbələklər üçün maye və ya irinlə dolu iri və ya kiçik qabarcıqlar görünə bilər.

Diaqnozu necə qoyulur?

Göbələk xəstəliyinin diaqnozunda, göbələk yaradan mikroorqanizmi ayırd etmək üçün laboratoriya testlərindən istifadə olunur. Göbələyin göründüyü bölgədən götürülən nümunə mikroskop altında araşdırılır. Bəzi nadir göbələklərin diaqnostikası üçün xüsusi işıq sistemləri də istifadə olunur, vaginal göbələk xəstəlikləri zamanı axıntı nümunəsi götürülür. Bu sayədə laborator müayinələr nəticəsində xəstəliyin göbələk və ya bakteriyadan qaynaqlandığı ayırd edilə bilər. Xəstəliyin ilkin simptomları və inkişafı əksər xəstələrdə oxşar simptomları izləyir. Bu simptomları müşahidə edən şəxslərin gözləmədən diaqnoz üçün səhiyyə müəssisəsinə müraciət etmələri tövsiyə olunur.

Necə müalicə etmək olar?

Göbələyin növü və onun təsir sahəsi müəyyən edildikdən sonra müalicəyə başlanır. Demək olar ki, bütün müalicələrdə oral dərmanlar və ya yerli kremlər, losyonlar və pomadlar istifadə olunur. Bəzi inkişaf etmiş hallarda bu müalicə üsulları müxtəlif formalarda birlikdə istifadə edilən antifungal dərmanlar üstünlük verilən üsullardan biridir. Dərmanların dozası göbələklərin növünə və çoxalma sahəsinə, simptomların şiddətinə və xəstələrin xəstəlik tarixinə uyğun olaraq tənzimlənir. Müntəzəm olaraq istifadə edilən dərmanlar göbələklərin böyüməsini dayandırır və müalicənin müvəffəqiyyət dərəcəsini artırır. Vaginal göbələklər orta hesabla 7-10 gün ərzində sağalır. Ancaq bədən və saç göbələkləri təxminən 30 gündə, dırnaq göbələkləri isə təxminən 6 ayda müalicə olunur.

Müalicə olunmazsa, nə olar?

Göbələk xəstəliyinin müalicə edilmədiyi hallarda, yaratdığı iltihab müxtəlif infeksiyalarla müşayiət oluna bilər. Bununla belə, mütərəqqi infeksiyaların müalicəsi çətinləşir; Göbələk digər nahiyələrə yayılaraq xroniki hala gələ bilər.