Psoriaz nədir? Simptomlar və Müalicə
Psoriasis, həmçinin psoriaz olaraq da bilinir, dəri hüceyrələrinin normaldan daha sürətli çoxalmasına səbəb olan və dəridə qabarıq, pullu ləkələrə səbəb olan xroniki immunitet dəri xəstəliyidir. Bu, diaqnoz qoyulduqdan sonra ömür boyu davam edən bir dəri xəstəliyidir. Ən çox görülən yerlər dizlər, dirsəklər, gövdə və baş dərisidir.
Psoriaz niyə yaranır?
Genetik meyl mühüm rol oynayır. Ancaq həyat şəraiti, stress, hava çirkliliyi, yemək vərdişləri, həddindən artıq spirt, siqaret, günəş yanığı, kortizon, aspirin və litium kimi istifadə edilən bəzi dərmanlar, böyük fiziki və ya ruhi travmalar, viral və ya bakterial infeksiyalar kimi bir çox faktor xəstəliyə səbəb olur.
Psoriaz əlamətləri nələrdir?
Adətən normal dəridən kəskin haşiyə ilə ayrılmış, xəstəliyə adını verən mirvari rəngli kəpəklə örtülmüş müxtəlif ölçülü qırmızı lövhələr sədəf xəstəliyinin klassik əlamətidir. Bu lövhələr bəzən qaşınma və ağrıya səbəb ola bilər. Xəstəliyin ən çox yayıldığı yerlər baş dərisi, dizlər, dirsəklər və omba bölgələri olsa da, xəstəlik bütün bədəndə görünə bilər.
Psoriaz xəstəliyinin növləri
Fərqli klinik əlamətləri olan sədəf baş dərisindən dırnaqlara qədər bütün dəriyə təsir edə bilər. Psoriasis kişilərdə və qadınlarda eyni şəkildə baş verir. Ömürlük sədəf xəstəliyinin müxtəlif növləri var. Bunları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
Lövhə tipli sədəf (Psoriasis vulgaris): Ən çox görülən psoriaz növü lövhə tipli psoriazdır. Bu tip ən çox baş dərisi, dizlər, dirsəklər və ombalarda rast gəinir.
Quttat psoriazı: Ən çox uşaq və yeniyetmələrdə müşahidə olunan bu tip sədəf bir santimetrin altında qırmızı və kəpəkli səpgilərə səbəb olur. Adətən boğaz infeksiyalarından sonra baş verir.
Eritrodermik sədəf: Bu tip psoriazda bədənin 80%-dən çoxu qırmızı ləkələrlə örtülür və kəpəyə bənzəyir. Eritrodermik psoriaz xəstəliyin ağır formasıdır və bu vəziyyəti olan xəstələr dərhal xəstəxanaya yerləşdirilməlidir.
Püstüler psoriaz: Bu, ümumiyyətlə bütün bədəndə irinli sızanaqlar şəklində baş verir. Ovuclara və ayaqların altına təsir edə bilər
Oynaqların sədəf xəstəliyi: Psoriasis ən çox əllərdə və ayaqlarda görünə bilər. Lakin barmaq oynaqlarında da rast gəlinir.
Psoriasisdə dırnaq dəyişiklikləri: Psoriasisdə dırnaqlarda fərqli əlamətlər görülür. Dırnaq dəyişiklikləri adətən dəri lezyonlarını müşayiət etsə də, dırnaq tutulması dəri simptomları olmadan da müşahidə edilə bilər. Dırnaqda sədəf yarandıqda dırnaq səthində çuxurlar, dırnağın yatağından ayrılması,
qalınlaşması, dırnaq altında sarı ləkələr müşahidə edilə bilər.
Diaqnozu necə qoyulur?
Adətən müayinə ilə diaqnoz qoyulan psoriaz xəstəliyi fərqli simptomlarla özünü göstərir və digər xəstəliklərlə qarışdırıla bilər. Şübhəli hallarda psoriaz xəstəliyini bu xəstəliklərdən ayırd etmək və dəqiq diaqnoz qoymaq üçün biopsiya aparılmalıdır.
Psoriaz necə müalicə olunur?
Qəti müalicəsi olmayan sədəf xəstəliyinin əlamətləri uyğun üsullarla nəzarət altına alınaraq uzun müddətli yaxşılaşma əldə edilə bilər. Psoriasis müalicəsi onun növü və şiddətindən asılı olaraq dəyişir. İlk növbədə dermatoloq xəstə ilə danışaraq tətbiq olunacaq müalicəyə qərar verməlidir. Psoriazın müalicəsində topikal kremlər, sistemli olaraq istifadə olunan həblər, iynələr və fototerapiya üsulundan istifadə olunur.
Psoriasis xəstələrinin diqqət etməli olduğu məqamlar:
- Alkoqol və siqaret çəkməməli, çəkilərinə fikir verməlidirlər.
- Həkimin təyin etdiyi dərmanlardan başqa heç bir dərman istifadə etməməlidirlər.
- Qrip infeksiyası sədəf xəstəliyini yaradan amillər arasındadır. Bu səbəbdən xəstələr yeri gələndə qrip peyvəndini almalıdırlar.
- Qan təzyiqi, xolesterin, lipidlər və şəkər kimi dəyərlərə tez-tez nəzarət edilməli və ürək müayinə edilməlidir.
- İdman etmək, düzgün qidalanmaq lazımdır.
- Oynaq ağrıları varsa mütləq həkimə bildirməlidirlər.
Psoriasisli xəstələrin ailələri də onlara qarşı anlayışlı olmalı və müalicə prosesində dəstək olmalıdırlar.
Psoriaz xəstəliyi olanlar necə qidalanmalı?
Psoriazis xəstələri həddindən artıq ədviyyatlı qidalardan uzaq durmalıdırlar. Bundan əlavə, qızardılmış məhsullardan uzaq durmaq, turşu kimi qaşınma yarada biləcək qidaları qəbul etməmək tövsiyə olunur. Yayda pomidor və badımcanın düzgün istehlakı vacibdir.
Psoriasis tez-tez dəridəki ağ ləkələrə görə vitiliqo ilə qarışdırılır. Ancaq vitiliqo və sədəf fərqli xəstəliklər olaraq təyin olunur. Psoriasis zamanı dəridəki melanosit hüceyrələri ölür, piqment itkisinə səbəb olur.
Psoriaz haqqında tez-tez verilən suallar
Psoriasis yoluxucudurmu?
Psoriasis yoluxucu deyil.
Psoriaz daha çox kimlərdə olur?
Genetik meyli olan özünəqapalı insanlarda və stress altında yaşayanlarda daha çox rast gəlinir.
Psoriasis xəstələrin həyatına necə təsir edir?
Xəstələrin həyat keyfiyyətinə, həyat yoldaşları, uşaqları, dostları və qonşuları ilə münasibətlərinə, cinsi, sosial və iş həyatına mənfi təsir göstərir. Psoriasis xəstələri ümumiyyətlə özünəqapalı olduğu üçün və depressiyaya düşdüyü üçün bu xəstələrə çox diqqətlə yanaşmaq lazımdır. Uzun və çətin müalicə prosesində həkimlər, xəstələr və onların yaxınları əməkdaşlıq etməlidir. Stress xəstəliyə mənfi təsir etdiyi üçün xəstələri təkcə narahatlığına görə deyil, həm də psixologiyasına görə müalicə etmək məqsədəuyğundur.
Psoriasis ağrılı bir xəstəlikdirmi? Ölümə səbəb olurmu?
Dəri səpgiləri adətən ağrıya səbəb olmur. Ancaq bütün bədənin sedef ilə örtüldüyü eritrodermik formada ağrı baş verə bilər. Eritrodermik psoriazda bədən dərisinin kəpək şəklində davamlı tökülməsi protein itkisinə səbəb olur. Bu forma çox ağır xəstəlikdir və ürək problemləri, infeksiyalar kimi ikinci dərəcəli problemlər yarada bilər. Xüsusilə yaşlı xəstələrdə ölüm riski olan eritrodermik psoriazlı xəstələr xəstəxanaya yerləşdirilməli və yaxından izlənməlidir.
Psoriazın daxili orqanlarla əlaqəsi varmı?
Ən maraqlı mövzulardan biri də sədəf xəstəliyinin daxili orqanlarla əlaqəsi olub-olmamasıdır. Psoriazın daxili orqanlarla heç bir əlaqəsi yoxdur. Psoriasis daxili orqanlardan qaynaqlanan bir xəstəlik olmasa da, bəzi xəstəliklərlə birləşir. Piylənmə, şəkərli diabet, ürək xəstəlikləri, hipertoniya, xolesterin və qan lipidlərinin yüksəlməsi, yəni metabolik sindrom, sədəf xəstələrində psoriazı olmayanlara nisbətən daha çox rast gəlinir.
Psoriasis üçün ən yaxşı təkliflər hansılardır?
Psoriasis xəstələri stressdən uzaq durmalı, yaxşı qidalanmalı, nizamlı yatmalı, spirt və ya siqaretdən uzaq durmalı, idmanla məşğul olmalı və lazımsız dərman istifadə etməməlidir.
Psoriasis necə başlayır?
Psoriazın başlanğıcında dəri səthində ağ pulcuqlar və kobud qırmızı ləkələr görünür. Bu ləkələr dərinin hər hansı bir yerində görünə bilər.